Omgang niet-ouders en grootouders Special

Ben je een grootouder, familielid, stiefouder of een verwekker en wil je met een minderjarig kind een formele omgangsregeling? Dan kan je een familierechter verzoeken om deze vast te stellen. Of dit verzoek slaagt is afhankelijk van diverse factoren. Overigens heb je wel enige invloed om tot een positieve uitkomst te komen.

Het recht van het kind op omgang met niet-juridisch-ouders

Het recht van het kind op deze met jou omgang staat centraal. Dit is wettelijk vastgelegd in artikel 1:377a lid 1 BW.

De omgangsregeling met het kind wordt echter alleen toegewezen als er sprake is van een ‘nauwe persoonlijke betrekking‘. Ook moeten er vanuit het kind bezien geen zwaarwegende contra-indicaties zijn voor deze omgang.

Toetsing van ‘nauwe persoonlijke betrekking’

Het lijk logisch dat een ‘nauwe persoonlijke betrekking’ automatisch volgt uit een bloedband. Een omgangsrecht voor het kind met grootouders bijvoorbeeld lijkt evident. De praktijk blijkt echter anders.

Voor het bepalen of er sprake is van een nauwe persoonlijke betrekking kijkt de rechter o.m. naar de frequentie, de bestendigheid en de intensiteit van het contact. Ook beoordeelt de rechter hoe aannemelijk het is, dat voor het kind de band (nog steeds) van voldoende waarde is.

In deze doorbraakuitspraak van Rechtbank Rotterdam is bepaald dat Nederland voor grootouders de lat hoger legt dan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) op basis van 8 EVRM. De rechtbank toetst vervolgens op basis van de (hogere) rechtspraak van het EHRM of er sprake is van een ‘family life’.

Of er sprake is van een nauwe persoonlijke betrekking moet worden aangetoond door de verzoeker. In principe wordt de Raad voor de Kinderbescherming altijd gevraagd om een advies uit te brengen.

Een nauwe persoonlijke betrekking kan er zijn en dan weer niet

De rechter beoordeelt de betrekking zoals die nu is, niet hoe die in het verleden was. Dit betekent dat een nauwe persoonlijke betrekking er kan zijn, maar dat deze door verloop van tijd ook weer kan verdwijnen.

Voorbeeld:
Stel de grootouders zien hun kleinkind regelmatig, hebben gemiddeld één dag per week de zorg thuis in het ouderlijk huis en de relatie wordt door omstandigheden slecht. Het contact eindigt. Dan kan de nauwe persoonlijke betrekking dus puur door tijdsverloop verdwijnen.

Heeft een niet-juridisch biologisch vader 10 maanden geen contact meer met zijn kind, dan is dit onvoldoende om aan te nemen dat het ‘family life’ is doorbroken tussen hen. Dat is slechts mogelijk als er sprake is van een groot tijdsverloop in combinatie met andere zwaarwegende feiten en omstandigheden, aldus Rechtbank Noord-Nederland in deze uitspraak.

Wel omgang bij nauwe persoonlijke betrekking, tenzij…

Is er wel sprake van een nauwe persoonlijke betrekking dan kan de rechter de omgang alleen afwijzen op basis van voorwaarden die in de wet zijn opgesomd. T.w. als:

1. omgang ernstig nadeel zou opleveren voor de geestelijke of lichamelijke ontwikkeling van het kind, of
2. de ouder of degene die in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind kennelijk ongeschikt of kennelijk niet in staat moet worden geacht tot omgang, of
3. het kind dat twaalf jaren of ouder is, bij zijn verhoor van ernstige bezwaren tegen omgang met zijn ouder of met degene met wie hij in een nauwe persoonlijke betrekking staat heeft doen blijken, of
4. omgang anderszins in strijd is met zwaarwegende belangen van het kind.

Punt 4 hierboven is een vangnetbepaling waarmee de rechter alsnog veel vrijheid heeft om naar eigen inzicht een weging te maken van de feiten en omstandigheden (en de impact daarvan op het kind).

Procederen voor omgang is een dilemma

Enerzijds kan procederen voor omgang juist de relatie met de hoofdverzorgende ouder polariseren. Anderzijds kan niet-procederen tot contactverlies leiden en kan op die basis de nauwe persoonlijke betrekking verdwijnen. Dit maakt de beslissing een dilemma, een paradoxale situatie en is dus een haast onmogelijke keuze.

Wij zijn overigens van mening dat de wetgever deze situatie eenvoudig kan doorbreken door ook wettelijk vast te leggen dat een gezaghebbende ouder ook het contact tussen het kind en de bredere (familie)kring moet bevorderen. Dan kan dit rechterlijk ook worden getoetst, met een duidelijkere maatstaf dan ‘slechts’ op basis van het recht op familieleven van artikel 8 lid 1 EVRM.

Lees hierover ook ons blog: Juridisch geen ouder + geen omgang = jammer!?

6 Tips die je verder helpen

Ondanks dat er geen zekerheden zijn, hebben we nog wel enkele tips voor je als je voor deze keuze staat.

1. 1. Leg zo gedetailleerd mogelijk vast wanneer er contact is geweest en waar dit contact uit bestond.
   2. Hanteer te allen tijde een de-escalerende communicatiestijl richting de ouder.
   3. Zet nooit het kind in om jouw doel te bereiken.
   4. Communiceer niet te vaak, maar probeer wel in contact te blijven met het kind en de ouder, m.a.w. berust (op papier) niet in de situatie.
   5. Leid een eventuele juridische procedure voorzichtig en stapsgewijs in. Het doel is dat noch de Raad voor de Kinderbescherming noch de rechter een negatief aanknopingspunt ziet in jouw gedrag.
   6. Het belang van het kind moet voorop te staan. Dit betekent dat soms van ouders kan worden verwacht dat ze aan zichzelf werken om met de situatie te leren omgaan. Dit vraagt echter dat jij uit de feiten als een welwillende partij naar voren komt.

Ben je grootouder? Lees ook dit rapport van het Verweij Jonker Instituut van maart 2020! Momenteel is er een Wetsvoorstel Wet drempelverlaging omgang grootouders aanhangig.

Bijzondere ontwikkelingen

Rechtbank Noord-Nederland heeft in juli 2022 een bijzondere uitspraak gedaan. Ondanks dat er geen nauwe persoonlijke betrekking was en ook geen family life werd er door de rechter toch een omgangsregeling vastgesteld tussen een kind van ongeveer 12 jaar en diens oom en tante. Lees er over in onze V&A: Kind overleden, omgangsregeling met kleinkind?