Zijn er geschillen over een kind, dan hebben ouders het recht om hierover een oordeel aan de rechter te vragen. Dit volgt rechtstreeks uit artikel 6 EVRM. In de praktijk leidt dit ertoe dat ouders zelden worden gestopt wanneer ze steeds maar opnieuw rechtszaken starten of rechtszaken uitlokken.
De procedures in het familierecht zijn in hoofdzaak schriftelijk. Dit betekent dat partijen hun standpunten en onderbouwingen in schriftelijke stukken aanbrengen bij de rechtbank. Er kan ook ‘digitaal bewijs’ worden aangeleverd, zoals een audiobestand, echter dit komt minder voor.
Ouders hebben de plicht om de feiten volledig en naar waarheid aan te brengen bij de rechtbank. De praktijk leert echter dat dit ‘gepolijste stukken’ zijn waarin positieve frames worden gemaakt over het eigen gedrag en negatieve frames over gedrag en/of karakter van de andere ouder. Tot op heden vereist de rechtspraak geen transparantie van partijen over het gedrag naar elkaar en/of van de ouders naar het kind. Dit leidt er in de praktijk toe dat veel zaken opzettelijk verhuld of verdraaid worden. Ook komt dit uit, dan leidt dit zelden tot enige consequentie en we vinden dit een tekortkoming. Sterker, binnen het familierecht geldt dat de rechter aangebrachte ‘feiten’ als vaststaand moet aannemen als deze door de andere partij niet zijn weersproken.
Dat daarmee geregeld ‘de feiten geweld aan wordt gedaan’ is één van de grote kritiekpunten op de Nederlandse familierechtspraak. Overigens zou je denken dat partijen zoals de Raad voor de Kinderbescherming en Veilig Thuis wel hogere standaarden hanteren voor feiten, echter ook daar wordt vooralsnog geen gedegen feitenanalyse gedaan. In het Engels rechtsstelsel bijvoorbeeld is er een aparte ‘fact-finding-hearing‘ waarin eerst wordt vastgesteld wat de feiten zijn. Pas daarna volg de verdere inhoudelijke behandeling.
In de praktijk zien we de Nederlandse handelswijze geregeld tot zeer schrijnende situaties leiden en vooral tot kinderen en welwillende ouders die volledig gedesillusioneerd achterblijven omdat ze niet de bescherming krijgen van het systeem in het geval daarvoor wél gegronde reden is. Ook zien we geregeld het systeem in de beschermreflex schieten waarbij de welwillende en weldenkende ouder aan het kortste eind trekt. Onderwerpen waarbij dit veel wordt gezien zijn verhuizing en ouderverstoting.
De rechter is naast aan de Nederlandse wet gehouden aan internationale verdragen zoals het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind en bijvoorbeeld het Verdrag van Istanbul. Het laatste verdrag is minder bekend, echter dient voor het terugdringen van huiselijk geweld én ook ter waarborging van de belangen van slachtoffers bij omgang- en gezagsprocedures. In de praktijk zien we evenwel dat deze verdragen (vooralsnog) zelden goed worden gewogen/getoetst door de rechter, ook niet als er direct een beroep op wordt gedaan.
Hoe de rechter belangen precies weegt is bijzonder subjectief. Dit maakt procederen over omgang altijd zeer onzeker. Het kan er ook toe leiden dat een situatie eindeloos in niemandsland blijft. Ook zien we geregeld beslissingen van rechtbanken die in hoger beroep worden vernietigd. Door de trage werking van de rechtspraak kan dit tot schrijnende situaties leiden waarin vooruitgang eindeloos wordt vertraagd of problemen juist groter worden.
Procedures beginnen niet zelden al kort na de geboorte, wanneer de moeder niet wil instemmen met erkenning van het kind door de vader en/of omgang en/of ouderlijk gezag. We spreken regelmatig ouders die wel 10 of meer gerechtelijke procedures hebben gehad over omgang/gezag gerelateerde zaken. Veel van die situaties krijgen te maken met een vorm van (jeugd)hulp en/of jeugdbescherming. Voor het laatste is er ook een gerechtelijke beslissing nodig.
Door de wijze waarop het systeem werkt is het van belang om goed na te denken waarover je wel of niet procedeert. Vraag je af in hoeverre het belang van je kind echt gediend is met een gerechtelijke procedure. Blijf ook nadenken over wat dit doet met jouw (financiële) stabiliteit. Veel ouders kiezen uiteindelijk voor procederen wanneer het kind inzet gemaakt wordt of wanneer voortuitgang door de andere ouder afhankelijk wordt gesteld van eventuele de uitkomsten van hulpverlening. Veel procedures starten doordat één van beide ouders egoïstische (levens)keuzes maakt die doorwerken in het leven van het kind met de andere ouder.
