Rechterlijke drang in het familie- en jeugdrecht: onzichtbare sturing

Bijgewerkt: 8 juli 2025 | Leestijd: 3 minuten
In procedures rondom scheiding, gezag en omgang met kinderen gaat het niet alleen om de uitspraak die uiteindelijk op papier verschijnt. Wat er tijdens de zitting wordt gezegd, gesuggereerd of gevraagd, kan minstens zoveel invloed hebben op het verloop en de uitkomst van een zaak. Het is een fenomeen dat in de praktijk vaak over het hoofd wordt gezien en wat in juridische en gedragswetenschappelijke zin kan worden aangeduid als ‘rechterlijke drang’.

Met ‘rechterlijke drang’ wordt bedoeld: de subtiele of juist expliciete sturing die een rechter tijdens de zitting kan inzetten. Dit gebeurt bijvoorbeeld door te wijzen op mediation (“Is het een optie om in gesprek te gaan?”), het gedrag van een ouder te waarderen (“U toont nu eindelijk flexibiliteit, dat is positief”), juist kritisch te bevragen (“Waarom wordt er pas nu om uitbreiding van de omgang gevraagd?”) of door te vragen of een ouder open staat voor een traject als Ouderschap Blijft of Parallel Ouderschap. Dergelijke sturing kan in sommige gevallen als steunend of oplossingsgericht worden ervaren, maar kan ook als druk of zelfs als manipulatie overkomen.

Daarbij speelt bovendien mee dat hulpverleners niet bij de zitting aanwezig zijn. Het kan zelfs voorkomen dat gezinsvoogden of de Raad voor de Kinderbescherming niet aanwezig zijn. In die gevallen geldt steeds dat deze partijen alleen de uiteindelijke beschikking kunnen inzien, waarin deze informele aanwijzingen of sturingspogingen meestal niet zijn vastgelegd. Zo kan cruciale context voor de uitvoering van beslissingen verloren gaan. Overigens is de ervaring dat ook het Proces Verbaal van zitting deze informatie in veel gevallen niet (volledig) bevat.

Wat zijn de gevolgen?

Het gevolg van rechterlijke drang kan zijn dat ouders (en hun advocaten) worden gestuurd in hun gedrag of keuzes, zonder dat die invloed altijd zichtbaar of toetsbaar is. Bovendien weten opvolgende rechters, hulpverleners of instanties dus niet wat er precies is besproken of van ouders werd cq wordt verwacht. Dit kan leiden tot rechtsongelijkheid, onzekerheid of onduidelijkheid in de hulpverleningstrajecten. Het kan ook de belangen van het betrokken kind direct raken.

Is er een oplossing?

Er zijn mogelijkheden om rechterlijke sturing transparanter te maken, bijvoorbeeld door relevante gedragsaanwijzingen en suggesties die tijdens de zitting worden besproken, vast te leggen in het proces-verbaal of in de beschikking. Hierdoor kan iedereen die met het gezin werkt—ook opvolgende rechters en hulpverleners—beter aansluiten bij de bedoeling van de rechter. Ook ouders krijgen zo beter inzicht in hun eigen positie en de verwachtingen die aan hen worden gesteld.

Wist je dit?

Lees ook dit

• Opinie: De familierechtspraak moet meer gezag krijgen

Meer opinie

• Opinie-startpagina