Vraag en antwoord · Ouderverstoting CAT-V&A

Bijgewerkt: 17 november 2024
Het strafrecht is (nog) niet (voldoende) toegerust om om te gaan met oudervervreemding en ouderverstoting. Binnen het huidige kader is het onwaarschijnlijk dat er een aangifte wordt opgenomen, laat staan dat deze tot vervolging leidt.

Oudervervreemding strafbaar als ‘benadeling van de gezondheid’ volgens art. 300 lid 4 Sr?

Een kind heeft recht op een goede band (en contact) met beide ouders. Daarnaast is er in de rechtspraak in beginsel overeenstemming dat de afwezigheid van contact met een ouder of een negatief beeld over een ouder een ernstige ontwikkelingsbedreiging vormt voor het kind. Rechtbank Maastricht noemde al in 2007 oudervervreemding een vorm van kindermishandeling. Daarnaast is oudervervreemding in 2019 door Rechtbank Limburg gekwalificeerd als geestelijk geweld. Je zou kunnen stellen dat gedrag dat tot doel heeft het kind van de andere ouder te vervreemden gelijk staat aan psychische mishandeling van het kind.

Wat volledig onderbelicht blijft overigens is dat ouderverveemding ook richting de ex-partner een vorm van huiselijk geweld en psychische mishandeling is. Daarmee is dit gedrag o.i. in strijd met het Verdrag van Istanbul én 300 lid 4 Sr.

In 2017 oordeelde het Gerechtshof Den Haag in deze uitspraak dat strafbaarheid van psychische mishandeling ook in art. 300 lid 4 Sr te lezen is, d.w.z. als benadeling van de gezondheid.

Er is echter een heel zware toets. Voor een strafbaarstelling van een benadeling van de (geestelijke) gezondheid zal namelijk vast moeten komen te staan dat de benadeling opzettelijk plaatsvond. Ook moet vast komen te staan dat het niet slechts een poging was. Dit zijn zo zware voorwaarden dat er bij oudervervreemding bewijsproblemen ontstaan. Daarmee is het dus ook twijfelachtig of de politie überhaupt de aangifte opneemt, laat staan dat het Openbaar Ministerie daadwerkelijk gaat vervolgen bij oudervervreemding.

Psychische mishandeling wordt echter (mogelijk) expliciet strafbaar. Dit is de uitkomst van het Commissiedebat van 16 oktober 2024 waaraan naast Ingrid Coenradie Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid diverse leden van de Tweede Kamer deelnamen. Lees de opinie inclusief een concept wetsvoorstel over dit onderwerp.

Oudervervreemding strafbaar als ‘onttrekking aan het ouderlijk gezag’ volgens art. 279 Sr?

Aangifte op basis van “onttrekking aan het ouderlijk gezag” is in de praktijk afgesloten. Zie daarvoor onze Special: Aangifte bij niet-nakoming omgang. Bovendien; heb je geen ouderlijk gezag, dan kan je hiervan ook geen gebruik maken. Ook heeft oudervervreemding niet als doel om het kind aan het ouderlijk gezag te onttrekken, doch om het kind zichzelf – vanwege een gefundeerde afwijzing – aan dit ‘gezag’ te laten onttrekken.

Tot slot, zien we in veel situaties dat het niet-nakomen van een vastgestelde omgang, niet het begin is van een oudervervreemdingscampagne, maar het sluitstuk daarvan. M.a.w. de omgang wordt veelal pas niet nagekomen door de vervreemder als deze kan bouwen op de loyaliteit van het kind en het kind de band (en daarmee het contact) met de andere ouder volledig afwijst, althans in ‘voldoende mate’. Het is ook dit moment dat we zien dat rechtspraak/jeugdbescherming door de vervreemder wordt betrokken om ‘de stem van het kind’ kracht bij te zetten. Of dat deze het kind mandateert om zich te onttrekken aan een vastgestelde omgang.

Ouderverstoting strafbaar?

Aangifte tegen ouderverstoting, is o.i. een no-go omdat dit feitelijk aangifte tegen je kind betekent. Overigens kan een kind in beginsel niet zelf bepalen of er omgang is.

Andere oplossingsrichtingen?

We zien globaal de volgende oplossingsrichtingen, buiten het strafrechtelijk kader:

• Inzetten op een uitbreiding van de zorg- en opvoeding, zodat je meer tijd hebt om een positieve balansfactor voor je kind te zijn.
• Het trachten de hoofdverblijfplaats te krijgen van je kind. Lees ook onze Special: Oudervervreemding en ouderverstoting met in de rechtspraakbespreking een zaak waarin via een uithuisplaatsing het kind eerst in een neutrale omgeving werd gebracht, waarna het contact met de verstoten vader werd hersteld. En een omgekeerde situatie waarin vader de vervreemder was en moeder het hoofdverblijf kreeg van de kinderen, met daarnaast een extreem hoge dwangsom voor de vader van wel EUR 25.000 per dag.
• Het inzetten op een rechterlijke beslissing die tot doel heeft om de verplichtingen van de ouders over en weer volgens de ouderschapsnormen van artikel 1:247 leden 2 en 3 BW nader gespecificeerd te krijgen en daarmee de vervreemdende ouder tot aantoonbaar goed gedrag te dwingen (nauwelijks ontgonnen terrein in het familierecht).
• Eventueel betrokken hulpverlening, jeugdbescherming en de Raad voor de Kinderbescherming expliciet wijzen op de ouderschapsnormen. We ontraden het om zonder zeer duidelijke voorbeelden te stellen dat er sprake is van oudervervreemding, omdat het ook kan worden geïnterpreteerd als dat je de oorzaken uitsluitend bij de ander neerlegt.

Ben je van mening dat de andere ouder een actieve campagne voert om je kind van jou te vervreemden, dan is dit op zich een voor het kind onveilige situatie. Je kunt bijvoorbeeld contact opnemen met Veilig Thuis hiervoor. Verwacht hier echter niet veel van als er geen duidelijke kindsignalen zijn.

Is de verstoting inmiddels door het kind geïnternaliseerd en is het kind op een leeftijd dat het feitelijk zelf kiest om geen omgang te hebben (pubers/adolescenten), dan wordt het nog lastiger.

We lezen regelmatig in de rechtspraak dat de Raad voor de Kinderbescherming en een rechter het standpunt innemen dat er ‘rust’ moet komen in de situatie en dat er dan hopelijk ruimte komt dat het kind zelf weer contact opneemt. Lees in dit kader ook ons antwoord op: Door mijn puber verstoten. Wat kan ik juridisch nog?

Is je kind volwassen, dan is er geen mogelijkheid meer om via het familierecht iets te bereiken. Je kunt natuurlijk nog wel inzetten op constructieve communicatie; zowel richting je kind als richting de andere ouder. Overigens vinden we dat toch opmerkelijk; het ‘recht op familieleven’ van de ouder stopt tenslotte niet wanneer het kind 18 jaar wordt.

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 1 november 2024
Oudervervreemding lijkt ongrijpbaar. De gedragingen die tot jouw verstoting moeten leiden, zijn veelal niet aan de oppervlakte. Je voelt bijvoorbeeld dat er iets aan de hand is, wellicht een gedragsverandering van je kind naar jou. Gedrag dat niet past of proportioneel is voor de situatie. Op een gegeven moment wil je kind misschien minder gaan komen, zonder dat daartoe concreet aanleiding is.

Een kind dat in zo een situatie zit, wordt feitelijk in een loyaliteitsconflict gedrongen door de vervreemdende ouder. Dit maakt het gesprek erover aangaan met het kind soms ook heel lastig of pijnlijk. Ga er dan ook van uit dat dit niet of zelden lukt. Je staat echter niet machteloos. Lees enkele tips in ons onze special over oudervervreemding en ouderverstoting.

Feitelijk is de enige mogelijkheid die je hebt om oudervervreemding aan te tonen, door een dossier op te bouwen van onwil of inactie van de andere ouder om de band tussen je kind en jou te bevorderen en dat deze ouder zich bijvoorbeeld niet houdt aan de informatieplicht en de consultatieplicht. Ook kunnen er situaties zijn voorgevallen of gecreëerd door de vervreemdende ouder, die negatief op jou afstralen of die de band tussen je kind en jou belasten. Ga hierover schriftelijk het gesprek aan met de andere ouder. Leg alles vast.

Er zijn verschillende tactieken om zaken te keren mocht het vervreemdingsgedrag serieuze vormen aannemen. Start hier wel op tijd mee. Is de verstoting eenmaal geïnternaliseerd door je kind en is je kind ouder dan globaal een jaar of 13-14, dan heeft de hulpverlening en familierechtspraak momenteel nog geen pasklaar antwoord.

Overigens ontwikkelen wij een sanctiemethode die niet-welwillende ouders tot positief gedrag zou kunnen gaan dwingen. Daarnaast hebben we een voorstel gedaan aan politiek en rechtspraak om een Landelijk Bureau Handhaving Ouderschapsnormen te gaan inrichten. Ook zou er een transitieteam moeten komen dat kinderen en ouders begeleid om de transitie terug naar de verstoten ouder te begeleiden. Het gebrek zo een team verhoogt o.i. de drempel voor rechters om dit daadwerkelijk zo te beslissen.

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 17 november 2023
Is er tussen twee ouders een conflict waardoor een kind in een zodanig loyaliteitsconflict komt dat deze (uit zelfbehoud) kiest voor de verstoting van één van de ouders, dan kan de verstoten ouder niet veel anders doen de situatie (tijdelijk) accepteren of procederen.

We zien hoogst zelden in de rechtspraak dat de Raad voor de Kinderbescherming zelf initiatief neemt om een verstoting te keren (bijvoorbeeld na een melding bij Veilig Thuis). M.a.w. het initiatief ligt meestal bij de verstoten ouder.

Wordt de situatie aan de rechter voorgelegd, dan vraagt de rechter in de meeste gevallen advies aan de raad.

Het advies van de raad heeft globaal 3 mogelijke uitkomsten:

1. De raad adviseert een ondertoezichtstelling gevolgd door (gedwongen) hulpverlening (en verdere analyse van de situatie).
2. De raad adviseert berusting in de situatie om het kind (en de situatie) rust te geven.
3. De raad adviseert het kind uit huis te plaatsen bij de verstoten ouder (of mogelijk eerst bij een derde, terwijl hulpverlening de band tussen het kind en de verstoten ouder tracht te herstellen).

Advies 2 is het meest omstreden. Advies 3 zien we nu af en toe in de gepubliceerde rechtspraak terugkomen. Zie voor een overzicht van rechtspraak ook onze Special: Oudervervreemding en ouderverstoting. Het rust-advies leidt in de praktijk tot een enorme (haast ondraaglijke) onzekerheid voor de verstoten ouder.

Als verstoten ouder is het van groot belang om welwillendheid en goed gedrag te kunnen aantonen. Het is van belang dat het zowel de raad als de rechter direct duidelijk wordt dat je te allen tijde welwillendheid bent geweest en dat je ook hebt geprobeerd om de relatie met de verstotende ouder te verbeteren. Kortom, dat je alles in het werk hebt gesteld om de situatie te voorkomen en te verbeteren.

Dit lijkt natuurlijk de omgekeerde wereld. Dit volgt echter dit uit de realiteit dat we – zelfs in situaties waarin evident sprake is van oudervervreemding (door een niet-welwillende ouder) – nog steeds zien dat de raad voor advies 2 kiest. Dit is met name het geval als het kind ouder is dan globaal 13-14 jaar en het kind bij de vervreemder woont. De hoop is dan dat het kind in de toekomst zelf contact zal gaan zoeken met de verstoten ouder.

O.i. zou hier veel meer aandacht voor moeten komen. Eigenlijk zou het rust-advies nooit een acceptabele optie moeten zijn voor welwillende beschikbare verstoten ouders. Ook zou er bij de raad veel meer aandacht moeten komen voor de wettelijke verplichting van beide ouders om de band tussen het kind en de andere ouder te bevorderen specifiek, en de ouderschapsnormen in het algemeen.

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 7 mei 2024
Wordt je kind in een subtiele campagne van je vervreemd, dan is helaas de realiteit dat je weinig eigen-actie kunt verwachten van de Raad voor de Kinderbescherming, ook niet als je deze situatie al eerder onder de aandacht hebt gebracht, bijvoorbeeld via een melding bij Veilig Thuis.

Wat we helaas vaststellen is dat de Raad nog steeds  terugvalt in de oude denkbeelden zoals ook verwoord in deze uitspraak van Rechtbank Noord-Nederland. In r.o. 5.1 stelt de Raad het volgende: “De kinderen hebben recht op contact met hun beide ouders en zij hebben ook de plicht om contact te hebben met beide ouders.”

Het recht van het kind op contact wordt dus centraal gesteld in plaats van de plicht van ouders die uit dit recht voortvloeit, namelijk om de band tussen het kind en de andere ouder te bevorderen. Anders gezegd; het is nadrukkelijk ook de moeder als ouder met het hoofdverblijf die in deze casus zou moeten aantonen dat zij er wel alles aan heeft gedaan, in plaats van dat zomaar wordt teruggevallen in het klassieke uitgangspunt dat ouderverstoting een copingmechanisme van de kinderen is als gevolg van ‘de strijd tussen de ouders’.

Een andere veelgebruikte redeneerwijze is dat het feit dat het kind ‘het recht heeft’ betekent dat als het kind (van 12 jaar of ouder) aangeeft om hiervan geen gebruik (meer) te willen maken dat dit moet worden gerespecteerd (als onderdeel van de toenemende mondigheid) van het kind.

Al deze redeneerwijzen verbloemen echter een gebrek aan feitelijk onderzoek naar de grondslagen van zowel een eventuele (toenemende) weerstand in het kind en in het bijzonder de wijze waarop ouders daaraan individueel en gezamenlijk hebben bijgedragen en wat de instandhoudende factoren zijn. Hier zou onderzoek naar moeten worden gedaan door de raad, maar kan natuurlijk ook door een andere deskundige gebeuren – zoals het NIFP – en ook amtshalve door de rechter worden bevolen op basis van artikel 194 Rv. Oudervervreemding is tenslotte een vorm kan kindermishandeling en het belang van het kind eist dat de raad een actieve(re) rol neemt bij het wegnemen daarvan.

Overigens doet de raad wel aan beleidsontwikkeling rondom oudervervreemding/verstoting. Lees bijvoorbeeld:

• Memo (Dreigend) contactverlies tussen kind en ouders na scheiding
• Klachtenanalyse 2022 (trefwoord contactverlies)

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 14 november 2024
Ben je na een vervreemdingscampagne, door je kind van ongeveer 12 jaar of ouder verstoten en heb je geen contact meer, dan heb je nog steeds een aantal opties.

Mogelijkheden naar de vervreemder/coalitie-ouder

Ook als verstoten ouder ben je nog steeds gebonden aan (de geest van) de ouderschapsnormen. Dit kan lastig zijn. Als je hierbij hulp wilt, zoek contact. Verwacht niet van jezelf dat je niets moet doen wat de vervreemder verwacht (en negatief kan spinnen naar het kind). Dit is onmogelijk. Bij ouderverstoting is één ding zo goed als zeker: Wat je ook doet, de vervreemder zal het negatief spinnen naar het kind en/of een negatieve perceptie niet omkeren. Dit is namelijk reeds een bewezen tactiek voor die ouder. Bovendien blijkt de creativiteit van vervreemders eindeloos. Waar een vervreemder ze zich echter niet aan kan onttrekken is dat het eigen gedrag in de situatie niet conformeert aan de ouderschapsnormen. Wil je niet berusten in de situatie, dan heb je hulpverlening en/of de rechtspraak nodig om een verandering te bewerkstelligen.

Mogelijkheden via hulpverlening

Via hulpverlening betekent bijvoorbeeld via een Sociaal Wijkteam of Veilig Thuis. Deze route kan ertoe leiden dat er (uiteindelijk) een ondertoezichtstelling voor je kind wordt uitgesproken. Wij ervaren echter dat deze route traag, weinig doortastend en zeer onzeker is. Dit hangt ons inziens samen met het gebrek aan kennis bij deze hulpverleners (en jeugdbeschermers) over de reikwijdte van de ouderschapsnormen, en over de informatieplicht en consultatieplicht. Bovendien hebben veel van deze hulpverleners als grondhouding om vóór het kind (en de hoofdverblijfouder) te gaan staan, ook voordat er überhaupt onderzoek is verricht naar de grondslagen van de ouderafwijzing. We zien regelmatig dat er allerlei hulpverlening voor het kind wordt ingezet en er toch geen enkele stap voorwaarts wordt gezet naar herstel van de band tussen het kind en de buitengesloten ouder. Ook zie we af en toe dat jeugdbescherming drang in zet om de buiten-ouder te dwingen om mee te werken terwijl het juist drang zou moeten inzetten op de coalitie-ouder.

Mogelijkheden via de familierechter

Via de familierechter betekent bijvoorbeeld het starten van een gerechtelijke procedure over nakoming van een vastgestelde zorgverdeling (of de heropbouw daarvan). Hier is het dilemma echter dat rechters veelal kiezen om – in afwachting van een advies van de Raad voor de Kinderbescherming – ‘de stem van het kind’ (grotendeels) te volgen. Zelf zo een procedure inleiden kan wel het onderzoek versnellen. Hoe dan ook, uiteindelijk ben je afhankelijk van de doortastendheid van de rechter die je treft en in hoeverre deze de ‘binnen-ouder’ houdt aan de ouderschapsnormen, evenals de informatieplicht en consultatieplicht. Lees ook de opinie Familierechters, kom met één aanpak van oudervervreemding! en vevoorbeelden in het rechtspraakoverzicht in de special over ouderverstoting.

NB: Het gaat hier dus om wat we noemen ‘zuivere ouderverstotingssituaties’, waarbij er geen eigen inbreng is geweest die een volledige verstoting door het kind rechtvaardigt/proportioneel maakt. Is die eigen inbreng er wel geweest, ook dan staan de bovenstaande routes in beginsel open. Dit vraagt wel een andere aanpak. Ook spreken wij dan niet van ouderverstoting, doch van intrinsieke-ouderafwijzing.

Tot slot, denk je er over om aangifte doen van ‘onttrekking aan het ouderlijk gezag’, lees dan ook onze V&A-pagina: Kan ik aangifte doen van ouderverstoting? Worstel je met de vraag of, dan wel wanneer, contact-initiatieven te ontplooien naar je kind, lees dan ook onze V&A-pagina: Ik ben volledig verstoten. Hoe vaak contact zoeken?

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 23 februari 2023
Ben je als welwillende ouder door je puber verstoten, zien jullie elkaar niet meer, maar is er nog wel af en toe contact via WhatsApp, SMS, telefoon of e-mail? Dan is dit een kans om iets positiefs te bereiken.

Veel verstoten ouders boksen aan tegen een situatie van geen enkele vorm van contact. Ieder contact dat wordt geïnitieerd leidt tot geen reactie. Anderen worden geblokkeerd, nummers gewijzigd etc.

Elke vorm van twee-richting communicatie met je kind, hoe minimaal ook, heeft een kans in zich om iets positiefs te bereiken. Lukt het je zelf niet (meer) om in die situatie goed bij je kind aan te sluiten, zoek dan hulp.

Voor zover er nog een juridisch traject is, dan is dit puur in relatie tot de ex-partner als ‘vervreemder’. Proberen om toch een omgang vastgesteld te krijgen kan tot een conclusie leiden zoals in deze uitspraak van Rechtbank Zeeland-West-Brabant. Lees in dit kader ook: Mijn puber heeft mij verstoten, wat kan ik juridisch nog?

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 24 juni 2024
Ouderverstoting is niet hetzelfde als oudervervreemding. Ouderverstoting beschrijft het gedrag aan kindzijde, of het resultaat daarvan. Oudervervreemding beschrijft het gedrag aan daderzijde, of het resultaat daarvan.

Belangrijk om te begrijpen is dat als je ouderverstoting zegt/concludeert, je automatisch ook stelt dat de verstoting het gevolg is van oudervervreemding. We zien regelmatig dat zowel de Raad voor de Kinderbescherming als de rechtspraak dit nog onvoldoende onderkent.

Kan de ‘onthechting/afwijzing’ door het kind wel verklaard worden uit (in)acties van de afgewezen ouder, dan is er volgens ons sprake van ouderonthechting/ouderafwijzing. Waarvan sprake is, is iets dat ook volgens het Expertteam Ouderverstoting goed moet worden onderzocht. Het is niet zo dat elke ouderafwijzing ook daadwerkelijk proportioneel is of dat het in het belang van het kind is om dit te accepteren. Veel situaties wortelen namelijk uiteindelijk in (een vorm van) oudervervreemding.

De conclusie ‘ouderverstoting’ betekent o.i. overigens dat ook de weg naar het strafrecht open zou moeten staan voor de oudervervreemding die dit heeft veroorzaakt. Momenteel is oudervervreemding nog niet opgenomen in het overzicht van voorbeelden van kindermishandeling. Dit zou o.i. moeten worden aangepakt.

NB: Er zijn andere definities van deze begrippen. Wat vooral opvalt is dat oudervervreemding en ouderverstoting regelmatig als synoniem worden gebruikt. Wij zien dit anders.

Lees ook dit

• Special: Ouderverstoting
• Opinie: Ook bij heftige ex-partnerstrijd moet rechter blijven inzetten op omgang tussen kind en ouder
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Hoe kan ik oudervervreemding aantonen?
• V&A: Wat doet de RvdK bij oudervervreemding?

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 17 november 2024
Er is een nieuwe term in opkomst in plaats van ouderverstoting, namelijk ouderonthechting. Ook zien we in plaats van ouderonthechting ouderafwijzing als begrip om duidelijk te maken dat er sprake is van een gehechtsheidsafname of -absentie van een kind in relatie tot een ouder tot wie het eerst veilig was gehecht of tot wie het normaliter veilig gehecht zou moeten zijn.

De verschillende begrippen maken het ook voor rechters er niet duidelijker op. Vanuit ons perspectief is er een vast begrippenkader nodig om in het familierecht de verschillende scenario’s uniform te duiden. In verschillende dossiers waarbij we betrokken zijn (geweest), lijkt het gebruik van het begrip ouderonthechting of ouderafwijzing om de hete brei heen te draaien en slechts dient om één fundamentele vraag te ontwijken, namelijk:

Als er sprake is van gehechtsheidsafname of -absentie van een ouder, in hoeverre is dit dan het gevolg van oudervervreemding door de andere ouder, het gevolg van gebeurtenissen tussen het kind en deze ouder en/of een combinatie?

Het spreekt voor zich dat de wijze waarop er zowel door hulpverlening, jeugdbescherming en/of rechtspraak wordt omgegaan met de situatie afhankelijk moet zijn van de uitkomst van deze vraag.

Wat we helaas vaststellen is dat de meer neutrale begrippen ouderonthechting of ouderafwijzing juist de weg lijken te openen voor ‘hulpverlening voor het kind’, terwijl ons inziens zo een situatie juist primair zou moeten leiden tot onderzoek naar het (historische) gedrag van de hoofdverblijf-/binnen-ouder in de situatie en de mate waarin deze ouder eigenaarschap neemt voor het voldoen aan de ouderschapsnormen en het bevorderen van de band tussen het kind en de buiten-ouder.

Dit laatste niet doen leidt er ons inziens toe dat er waardevolle tijd verloren gaat. Tijd waarin een onwelwillende binnen-ouder de onthechting/afwijzing/verstoting door het kind van de buiten-ouder feitelijk kan voltooien.

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 17 november 2023
Op 4-2-2021 werd het Advies van het Expertteam Ouderverstoting gepubliceerd. We hebben een becommentarieerde versie gemaakt. Heb je een inhoudelijke mening over het advies of over onze comments, praat dan mee onderaan deze pagina.

Plus- en minpunten van het advies

Pluspunten

• Geeft inzicht in het (niet) functioneren van de huidige praktijk rondom ouderverstoting.
• Zet in op feitenvinding om het ouderlijk gedrag en de inter-ouderdynamiek in kaart te brengen.
• Benoemt de achterstandspositie van vaders (red: en niet-hoofdverblijfouders) in het huidige systeem.
• Een mooie bloemlezing van enkele oplossingen in een internationale context, met name de Deense oplossing voor 1:253a BW zaken valt positief op.
• Zet in op vroege-fase interventie. Stelt een sanctie-escallatieladder voor; tot en met gijzeling of behandeling.
• Voorstel om rol advocaten te verminderen.
• Politie in burger ter plaatse, in plaats van geüniformeerd, en op momenten dat het kind niet aanwezig is.

Minpunten

• De rechten van kinderen en ouder zijn het uitgangspunt, niet de plichten van ouders. Ze zijn ten onrechte onzichtbaar in het rapport.
• Het advies bevat een een behoorlijk aantal onvolledige/onjuiste denkbeelden w.o. over de toepasselijkheid van 279Sr in situaties waarin de binnen-ouder eenhoofdig gezag heeft.
• Het advies erkent onvoldoende dat bij ouderverstoting het kind inmiddels een quasi-intrinsieke keuze heeft gemaakt en dat is vooral bij puberende kinderen essentieel.
• Daar waar de huidige praktijk een financieel feest is voor advocaten EN hulpverleners, lijkt dit advies vooral een feest voor psychosociale (gemeentelijke) hulpverlening (te blijven). Het is dus nog steeds feest. Het is van groot belang dat er gestuurd gaat worden op resultaten en niet op eindeloze (gemeentelijke) hulpverlening.
• Er wordt geen handreiking gedaan hoe de huidige hulpverleningsstructuren en -professionals kunnen worden geretooled. Er moeten nieuwe professionals worden opgeleid. Dit alles kost veel tijd, terwijl o.i. bijvoorbeeld senior gezinsvoogden hierin een spilfunctie zouden kunnen vervullen.
• Er is geen ’tijdelijke maatregel’ die ervoor zorgt dat de mensen die nu in het proces zitten niet alsnog worden verstoten. Er is ook geen programma dat de urgentiepunten snel in de jeugdzorgketen en rechtspraak laat doordringen. Draaideur-casussen die nu in het proces zitten worden onvoldoende/niet belicht.
• Er is geen visie neergelegd voor de situatie waarin de kinderen inmiddels meerderjarig zijn of die nu ongeveer 15 jaar of ouder zijn. O.i. zouden de ouderschapsnormen moeten gelden ongeacht meerderjarigheid. De inspanningsplichten zouden bovendien niet meer gekoppeld moeten zijn aan ‘ouderlijk gezag’, maar moeten wortelen in ‘het recht op familieleven’.

Lees ook onze praktijkvisie voor een effectiever familierecht.

Toepassing in de rechtspraak

• Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch 10-06-2021: Samenvatting: Omgangsherstel wordt aan de kinderen gelaten. Het hof overweegt daarnaast: “Het is niet realistisch te verlangen dat hulpverleners verplicht kunnen worden acties te ondernemen en dat sancties tot doorbraken gaan leiden in een situatie als deze, waarin deels al oudere kinderen reeds vele jaren structureel verzet laten zien tegen contact met hun vader en de vader te kennen geeft het nu niet meer te kunnen opbrengen in zijn eigen positie ten opzichte van de kinderen te investeren.”
• Rechtbank Limburg 23-03-2021: Samenvatting: Rechter pakt stevig door en legt advies Raad voor de Kinderbescherming en betrokken Gecertificeerde Instelling (OTS) naast zich neer en stelt ondanks de voltooide verstoting wel gezamenlijk gezag vast en ook een begeleide omgang. 8 maanden aanhouding om vinger aan de pols te houden.
• Hof Den Bosch op 18-03-2021: Samenvatting: Advies Expertteam blijkt niet effectief bij oudere kinderen ‘met wie het goed gaat’. Lees ons commentaar op deze uitspraak in het rechtspraakoverzicht in de Special Ouderverstoting.

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 21 februari 2025
Oudervervreemding is het samenstel van (in)acties van een niet-welwillende of niet-welkunnende ouder (vervreemder) dat als doel of aanvaard resultaat heeft dat het kind de andere ouder verstoot. Oudervervreemding door de ouder – indien succesvol – leidt dus tot ouderverstoting door het kind. Het begrip oudervervreemding is afgeleid van het Engelse Parental Alienating Behaviour (PAB). 

Vervreemdingsgedrag is vanuit het perspectief van het kind niet altijd negatief gedrag. Naast één of meerdere vormen van niet-welwillend gedrag kan het zich bijvoorbeeld ook uiten in de vorm van (overdreven) positief gedrag richting het kind. Het beoogde effect hiervan veelal is dat de loyaliteit van het kind wordt verkregen door de vervreemder (in het Engels de Alienating Parent) op een wijze waarop dit ten koste gaat van de band die het kind heeft/ontwikkelt met de andere ouder (in het Engels de Targeted Parent). Ook kan het kind de indruk krijgen dat de andere ouder niet voldoet of niet ‘goed-genoeg’ is. Het Expertteam Ouderverstoting noemt oudervervreemding in haar advies: “loyaliteitsbeïnvloedend gedrag” echter het gaat feitelijk meer om “gehechtheidsbeïnvloedend gedrag”.

Oudervervreemdend gedrag is zeer schadelijk voor het kind en bijvoorbeeld al in 2007 door Rechtbank Maastricht gekwalificeerd als een vorm van kindermishandeling. Daarnaast is oudervervreemding in 2019 door Rechtbank Limburg gekwalificeerd als geestelijk geweld en in 2023 door Rechtbank Midden-Nederland als kindermishandeling in de vorm van emotionele verwaarlozing en psychisch geweld.

Nu houdt waarschijnlijk iedere ouder zich bezig met een vorm van loyaliteits-/gehechtheidsbeïnvloeding, zelfs in normaal functionerende ‘goed genoeg’ gezinnen. Loyaliteits-/gehechtheidsbeïnvloeding wordt oudervervreemding wanneer de beïnvloeding ten koste gaat van de band van het kind met de andere ouder. Oudervervreemdend gedrag wordt door beide sexen toegepast. Zowel de band van het kind met de vader als met de moeder kan slachtoffer zijn van dit gedrag.

Vervreemdingsgedrag is bijvoorbeeld te herkennen doordat een afglijdend of negatief ouderbeeld bij het kind niet aantoonbaar wordt gecorrigeerd/ondersteund door de vervreemder. Noch koppelt de vervreemder hier (in voldoende mate) acties aan die tot doel hebben om dit ouderbeeld te herstellen. Op de vraag hoe zo een ouder dan wél de banden tussen het kind en de andere ouder zou hebben bevorderd en waaruit dit blijkt, komt veelal geen concreet antwoord, terwijl dit een onvoorwaardelijke wettelijke actieve inspanningsplicht van die ouder is, waaraan deze zich niet kan onttrekken. In plaats daarvan volgen veelal pogingen de discussie af te leiden naar bijv. ‘wat het kind aangeeft’.

Anders gezegd kan oudervervreemdend gedrag dus bestaan uit iets doen en uit iets niet-doen, zoals het niet-nemen van dit deel van de ouderlijke verantwoordelijkheid. Hier gaat het het meest mis in het systeem. Het niet-actief invullen van de plicht om de banden tussen het kind en andere ouder te bevorderen is o.i. dé belangrijkste indicator dat deze ouder zich onttrekt aan deze cruciale ouderlijke plicht en ouderverstoting als ultimo uitkomst aanvaard. Toch wordt deze actieve inspanningsplicht nauwelijks getoetst. Sterker, zelfs in situaties waarin voor de rechter in voldoende mate vaststaat dat de ouder een vervreemder is, wordt nauwelijks handhavend opgetreden en dit is onbegrijpelijk.

Is de oudervervreemdingscampagne succesvol en heeft het kind de band met de andere ouder doorkruist (volgens de praktijk als ‘copingmechanisme’), dan behoort tot het gedrag van de vervreemder ook, dat deze stopt met zich te conformeren aan de andere verplichtingen die behoren tot de (gezamenlijke) ouderlijke verantwoordelijkheid.

Deze situaties zijn eenvoudig te herkennen. Naast dat de ‘inmiddels coalitie-ouder’ zich niet (meer) conformeert aan de ouderschapsnormen, houdt deze zich veelal ook niet meer aan de informatieplicht en de consultatieplicht, of worden deze verplichtingen slechts ‘voor de bühne’ marginaal ingevuld. Wat we veel zien is dat zo een ouder zich verontschuldigd door aan te geven ‘dat het kind dit niet zou willen’. Het spreekt voor zich dat dit soort ouders zelden tot nooit zelf de stap naar de rechter maken om ontheven te worden van hun ouderlijke plichten (jegens de andere ouder) en dít is een andere belangrijke indicator dat de ouder zich bedient van vervreemdingsgedrag.

Oudervervreemding impliceert dat er eerst wél omgang was evenals een band tussen het kind en de andere ouder. Oudervervreemdend gedrag kan op elke leeftijd starten. We zien het in de praktijk gemiddeld genomen beginnen vanaf het moment dat het kind ongeveer 4-jaar oud is. Meestal vormt de relatiebreuk de directe aanleiding. Verder zien we een prevalentie van vervreemdingsgedrag bij hoofdverblijfouders, echter het komt ook voor dat de niet-hoofdverblijfouder dit gedrag vertoont.

Een bijzondere categorie zijn de ‘vroege-levensfase-vervreemdingen’. In veel van deze gevallen start het vervreemdingsgedrag al direct na de geboorte. In deze situaties is het veelal de moeder die het kind de ontwikkelende band met de ‘goed-genoeg’-vader ontzegt. Een voorbeeld van zo een situatie lees je in deze uitspraak en deze uitspraak van Rechtbank Limburg. Opmerkelijk genoeg zien we weinig beweging in de rechtspraak om dit gedrag een halt roepen. In plaats daarvan oordeelt de rechtspraak veelal dat de vader zich moet schikken naar de wensen (en het tempo) van de moeder, vanuit samengevat het idee dat ‘regie en toezicht’ de moeder hopelijk laat inzien dat zij emotionele toestemming moet/kan geven aan het kind om een band te ontwikkelen met de vader. Dit soort situaties leiden in veel gevallen tot eindeloze draaideur-rechtspraak en -hulpverlening. Heel veel kinderen groeien daardoor op met een onderdrukte gehechtheidsrelatie met hun vader en blijvende schade in hun ontwikkeling.

Er ligt een belangrijke taak voor rechtspraak, Raad voor de Kinderbescherming, hulpverlening en GI’s om te toetsen in hoeverre ouders zich toewijden aan hun wettelijke inspanningsplichten (naar elkaar), alsmede wat niet-welwillend gedrag drijft. Dit verzuimen ondermijnt het bereiken van oplossingen. De ouderlijke plichten staan niet voor niets in de wet. Ze dienen om voor het kind een optimale ontwikkelingsbasis te bewerkstelligen. Daar is in het kader van de wetgevingsprocessen goed over nagedacht. Alles begint met het niet-naleven van de ouderlijke verantwoordelijkheden. Dan behoort een interventie zich primair daar op te richten. Lees onze visie over hoe: Ouderverstoting op te lossen of te voorkomen.

Externe bronnen

• 16-09-2024 | Arguments Against Parental Alienation as A Form of Family Violence and Child Abuse | The American Journal of Family Therapy | Edward Kruk & Jennifer J. Harman
• 01-04-2024 | Alienating behaviours in separated mothers and fathers in the UK | University of West London
• 09-09-2021 | Parental alienation, partner abuse: Two sides of same coin, says CSU social psychologist | CSU | Jennifer J. Harman
• 01-01-2018 | Parental Alienating Behaviors: An Unacknowledged Form of Family Violence | American Psychological Association | Jennifer J. Harman & Edward Kruk

Lees ook dit

• V&A: Hoe kan ik oudervervreemding aantonen?
• V&A: Oudervervreemding en ouderverstoting iets anders?
• V&A: Wat doet de RvdK bij oudervervreemding?
• Special: Ouderverstoting
• V&A: Wat is ouderverstoting?
• Opinie: Ook bij heftige ex-partnerstrijd moet rechter blijven inzetten op omgang tussen kind en ouder

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank

Bijgewerkt: 17 november 2024
Ouderverstoting is de beslissing door het kind om een ouder (steeds meer/volledig) af te wijzen waarbij de (voortschrijdende) afwijzing wortelt in oudervervreemding door de andere ouder. Anders gezegd; contactverlies met één ouder door toedoen van de andere ouder, zonder dat er voor dat contactverlies een objectieve reden is.

Dat een kind geen contact meer wil met de andere ouder betekent niet automatisch dat dit het resultaat is van oudervervreemding. Het gedrag van het kind kan verklaarbaar zijn uit het gedrag van de ouder naar het kind. Dan is er dus geen sprake van ouderverstoting. Een voorbeeld van zo een zaak lees je hier.

Er zijn echter ook veel voorbeelden waarbij de afwijzing wél wordt toegerekend aan de ouder die de hoofdloyaliteit geniet. Kenmerkend in deze zaken is dat deze ouder zich niet (meer) houdt aan de plicht om de band tussen het kind en de andere ouder te bevorderen. Lees voor een overzicht het rechtspraakoverzicht onderaan onze Special: Ouderverstoting.

Houdt een ouder zich niet of onvoldoende aan deze ouderlijke plicht en kan deze ook niet aantonen dat deze dit wel heeft gedaan, dan moet ons inziens voorzichtigheidshalve worden aangenomen dat de verstoting door het kind het resultaat is van oudervervreemding (door de andere ouder) hetgeen een vorm van kindermishandeling is en tevens een vorm van ex-partnerstrijd is, wat eveneens een vorm van kindermishandeling is.

Lees ook dit

• V&A: Wat is ouderverstoting?
• V&A: Wat is oudervervreemding?
• Special: Oudervervreemding en ouderverstoting (Long read)
• V&A: Is het Expertteam-advies de oplossing?
• Onze visie: Ouderverstoting oplossen of voorkomen

Meer vraag en antwoord

• Toon alles in de categorie ouderverstoting.
• Alle categorieën.

Meer kennisbank

• Ga naar start kennisbank